چکیده ای در مورد کتاب:
سازمان داعش
بحران سُنّی و نبرد بر سر جهادگرایی جهانی
مؤلفان:
حسن ابوهنیه، محمد ابورمان
مترجمان:
دکتر حسن بشیر، سیدمحمدحسین میرفخرائی
جنبش جدیدی که در دهه‌های اخیر و به‌ویژه پس از جریان بیداری اسلامی در جهان اسلام به‌وجود آمد، نوعی جهادگرایی است که ریشه در حرکت سلفیه دارد. البته گفته می‌شود نقطۀ آغازین سلفیگری به عصر «ابن‌تیمیه» باز می‌گردد؛ اما درحقیقت، این رویکرد، در طول تاریخ، تحولات نسبتاً زیادی به‌خود دیده است. بر همین اساس می‌توان گفت طیف‌های متعددی از سلفیگری وجود دارد.
سلفیگری معاصر، رویکردی اعتقادی دارد و می‌توان گفت در این زمینه دچار افراط‌گرایی نیز است؛ بااین‌همه، رویکرد سیاسی در احیای آن، اثر زیادی داشته است. شاید بتوان گفت همکاری محمدبن‌عبدالوهاب با آل‌سعود به‌ویژه در تأسیس کشور عربستان سعودی، نقطۀ آغازین تحرک وسیع سیاسی این جریان باشد. البته جهت‌گیری‌های سیاسیِ سلفیگریِ معاصر با آنچه در دورۀ عبدالوهاب بوده، تا اندازۀ زیادی متفاوت است.
سلفیگری انواع گوناگونی داشته که در اینجا فقط به نام آن‌ها اشاره می‌شود: سلفیگری تکفیری، سلفیگری جهادی، سلفیگری تبلیغی و سلفیگری سیاسی.
سال 2013 (1392) سالی پراهمیت در تحولات سلفیگری جهادگرا در جهان اسلام بود. در این سال دولت اسلامی عراق و شام (داعش) شکل گرفت و به‌تدریج گسترش یافت. علی‌رغم به‌وجودآمدن القاعده قبل از سازمان مزبور، این سازمان با اتخاذ روش‌های جدیدِ جذب مخاطب و نیز اجرای عملیات‌های انتحاری و ایجاد وحشت وسیع با به‌کارگیری روش‌های متنوع قتل و کشتار، به بزرگ‌ترین بازیگر در صحنۀ جهادگرایی تبدیل شد.
طرح گفتمان خلافت در کنار سلفیگری، یکی از مهم‌ترین رویکردهای داعش بود که توانست بسیاری از افراد را به خود جذب کند. شاید بتوان گفت هم‌زمان با اشغال موصل به‌دست عناصر این سازمان در سال 2014، داعش به پدیده‌ای مهم در سطح منطقه و جهان تبدیل شد و رسانه‌های جهان درمورد آن اخبار و گزارش‌های مختلفی تولید کردند.
داعش با توسعۀ روش‌های انتحاری و کشتارهای وسیع به‌شیوه‌های مختلف، توانست حضور اجباری خود در بخش‌هایی از عراق، سوریه و بعضی مکان‌های دیگر را بر این جوامع تحمیل کند. افزون‌براین، داعش توانست به قدرتی جهادی تبدیل شود و امکان تولد دوبارۀ خلافت را در اذهان برخی مسلمانان احیا کند. به همین دلیل می‌بینیم که با تبلیغاتی که این سازمان انجام می‌داد، بسیاری از جوانان از غرب و شرق به این سازمان گرایش پیدا می‌کردند.
درگیری‌های این سازمان با القاعده و سایر گروه‌ها و حرکت‌های جهادگرا در افغانستان، عراق و سوریه به‌شکل مشخص، باعث تصفیه‌هایی در حرکت‌های مزبور شد؛ اما موجب پیدایش نوعی احساس خطر در این زمینه شد.
کتاب سازمان داعش؛ بحران سُنّی و نبرد بر سر جهادگرایی جهانی، یکی از معدود کتاب‌های مربوط به داعش است که با نگاهی نسبتاً جامع و با به‌کارگیری شیوه‌های تحقیقاتی گوناگون به‌رشتۀ تحریر درآمده است؛ شیوه‌هایی ازقبیل تحقیقات میدانی، مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی (ازجمله بررسی منابع دست‌اول موجود، مانند متن اصلی بیانیه‌ها و نامه‌ها) و مصاحبه‌های گوناگون با رهبران و افراد متنوع مرتبط. نویسندگان، دو نفر از پژوهشگران پرکار این حوزه‌اند که این پژوهش را به‌سفارش مؤسسۀ فریدریک ایبرت به‌انجام رسانده‌اند. این مؤسسه اصالتاً آلمانی است و یکی از شعب آن در شهر عَمّان پایتخت اردن قرار دارد.
حسن ابوهنیه و محمد ابورمان، نویسندگان کتاب هدف از تدوین آن را چنین بیان کرده‌اند:
نخست: بررسی چندوچون سازمان دولت اسلامی و طرح تحولات آن از زمان تأسیس تا توسعه؛
دوم: شناخت رابطۀ این سازمان با القاعده و جبهةالنصره.
البته جهت دستیابی به این دو هدف، نویسندگان کتاب تلاش کرده‌اند به تعدادی از پرسش‌ها، اشکال‌ها و نیز مسائل اصلی و بحث‌برانگیز در این زمینه نیز پاسخ‌های لازم را بدهند.
بعضی سؤالات شاخص دراین‌باره ازاین‌قرارند:
• مشخصه‌های اصلی ایدئولوژی این سازمان چیست؟
• رشد پرشتاب و دستیابی به پیروزی‌های نظامیِ سریع در عراق و سوریه تا پیش از شکل‌گیری ائتلاف بین‌المللی و منطقه‌ای علیه این سازمان را چگونه باید تفسیر کرد؟
• آیا رشد این سازمان، ربطی به شبکۀ روابط آن دارد؟ به پشت‌پرده‌هایی از جنس منافع منطقه‌ای چطور؟ یا اینکه رشد آن برخاسته از عواملی درونی است؟ یا پیامد شرایط واقعی دیگری است؟ یا عوامل پیچیده و پرشمار دیگری در آن نقش دارند؟
• آیا اختلافات میان داعش و القاعدۀ مرکزی، ربطی به درگیری بر سر نفوذ، قدرت و تسلط دارد یا اینکه برآمده از اختلافات ایدئولوژیک و سیاسی بنیادین، میان این دو سازمان است؟
• ترکیب داخلی دولت اسلامی (داعش) چگونه است؟ خبرگی نظامی و مدیریتیِ آنان در مواجهه با چالش‌های بزرگ، تا چه اندازه است؟ آیا می‌توان تعداد افراد این سازمان را به‌طور تقریبی تخمین زد؟
• احتمالات و شواهد جاری، چه برآوردهایی دربارۀ آیندۀ سازمان و گزینه‌های پیشِ روی آن در مرحلۀ بعد و در سایۀ حضور ائتلاف بین‌المللی و منطقه‌ای ضد آن، به‌دست می‌دهد؟
کتاب سازمان داعش؛ بحران سُنّی و نبرد بر سر جهادگرایی جهانی دارای هفت فصل بوده که شش فصل آن اساسی و فصل پایانی آن درحقیقت جمع‌بندی کتاب است. در پایان کتاب نیز پیوست‌ها و منابع و مآخذ آمده است. علاوه‌بر فصل پایانی که جمع‌بندی کلیِ کتاب است، هر فصل نیز بخش نتیجه‌گیریِ خاص خود را دارد.
فصول مزبور عبارت‌اند از:
فصل اول: سازمان داعش؛ ریشه‌ها، خط‌مشی و تحولات
فصل دوم: جبهةالنصره؛ پایه‌گذاری، رشد و بحران
فصل سوم: در راه «اعلام خلافت»
فصل چهارم: تجزیۀ القاعده؛ کشمکش‌ها و پیامدهای آن
فصل پنجم: درگیری بر سر ایدئولوژی سلفیگری جهادگرا
فصل ششم: دگرگونی زیربنای ساختاری سازمان داعش
پایان کتاب: روز پسین؛ نبرد با سازمان داعش
کتاب سازمان داعش؛ بحران سُنّی و نبرد بر سر جهادگرایی جهانی درواقع تحقیقی عمیق دربارۀ فرایند شکل‌گیری داعش است. تا آنجا که بررسی شده است، تاکنون کمتر کتابی در این زمینه و در این سطح از عمق تحقیقی تدوین شده است. همین موضوع، ترجمۀ آن به‌زبان فارسی را ایجاب می‌کرد.
گذشته‌ازاین، نویسندگان کتاب از پژوهشگران و اندیشمندانی هستند که کتاب‌ها و تحقیقات متعددی در این حوزه داشته‌اند و می‌توان گفت در این زمینه، از جامعیتی مثال‌زدنی برخوردارند.
در همین جا لازم است اشاره شود که در زبان فارسی و در این حوزۀ پژوهشی، متأسفانه کتاب‌های تألیفی و حتی ترجمه‌ایِ معدودی وجود دارد؛ کتاب‌هایی که به‌طور خاص، به جریان‌های سلفی و تکفیری و به‌خصوص به حرکت‌های اخیر همانند داعش بپردازد. این، خود، کمبودی اساسی در ارزیابیِ علمی و سنجیدۀ این جریان‌ها و حرکت‌ها ست. لزوم تحقیقات و مطالعات گسترده در این زمینه نیازمند استدلال زیادی نیست. به‌عنوان‌مثال، داعش جریانی صرفاً نظامی نیست که با اقدامات نظامی بتوان آن را به‌‌کلی از صحنه حذف کرد؛ این سازمان دارای عقبۀ فکری و تحرک وسیع ایدئولوژیک است. باتوجه‌به این ویژگی مهم فکری‌ایدئولوژیکی، مبارزه با آن حتی در عصر پساداعش اهمیت زیادی دارد.
کتاب توسط آقای دکتر حسن بشیر، استاد جامعه شناسی ارتباطات بین الملل و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (علیه السلام) و آقای سید محمدحسین میرفخرایی، کارشناس‌ارشد معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات ترجمه شده است.
